Pijpelijntjes
Maarten Vonder, Pijpelijntjes (naar J.I. de Haan, fragment)
Copyright: © 1990, 2000, M.G. Vonder, Amsterdam
tekst: J.I. De Haan Nieuwe bewerking: Maarten Vonder voor Toneelgroep Europa, nov. 1989, regie Henk Reijn; herzien november 2000
Rolverdeling
SDAP en congres Jacob de Haan, protagonist Pieter Lodewijk Tak, antagonist Afgevaardigde Zutfen Hermans, Afgevaardigde Voorwaarts Rotterdam Afgevaardigde Amsterdam V Voorzitter Koor van Partijgenoten
De Pijp
Joop Sam De Fles Juffr. Meks Juffr. Bramer Toossie } Alex } 'kinderen' van juffr. Meks Anna } Koos De Bree Tonia Nichie Juffr. Lepelaar Man Bramer Man Lepelaar Koor van Pijpbewoners: Juffrouw Tweehoog Dove schoenmaker Juffrouw Overkant Vrouw Madame Joliette Odette Juffrouw Koppé Brikettenjuffrouw Juffrouw Ellemers De Franse mentenee Vrouw van Govert Flinck Twee kruiers Agent Kip
EERSTE BEDRIJF
Scene 1
KOOR VAN PIJPBEWONERS (koorzang; harmonium toneel) Pijpelijntjes! Pijpelijntjes! Pijpelijntjes!
DE HAAN (in de zaal, staat op) Waarde partijgenoot Tak!
TAK (staat na een aarzeling ook op in de zaal)
DE HAAN Wijl ik nu op het blanke eerste blad mijn open brief aan u ga schrijven... overvalt mij een harde angst. Want u vermag veel en bent een grofwillend man. Uw hand is zo bezwarend op mij geweest. Dat weet u zelf wel. Tweemaal heb ik u geschreven om wat matiging en wat gemak. Maar u hebt u nooit gematigd. U hebt mij gebroken. Met breukslag op breukslag. U hebt mij bezeerd. in de fijnste werkingen van mijn aandoenlijk zenuwleven. U hebt mij ziek gemaakt. U hebt mij beroofd van wat men niet mankeren mag: het samenleven van gelijkvoelenden. U hebt mij tot tweemaal toe van mijn broodwinning beroofd.
KOOR Daar is een tijd van komen en daar is een tijd van gaan. Onze tijd van gaan was er.
KOORLID De Fles kwam het onszelf zeggen.
KOORLID We hadden pas gegeten. Brood, een stukje kaas, slappe thee...
KOOR En 't regende.
JOOP (in het koor) Onze kanten overgordijnen waren in de was, alleen de rolgordijnen hingen vierkant wit voor 't raam en 't waterwitte zonlicht spookte soms hevig of was ineens weg, luguber. Sam lag achterover in z'n luie stoel met z'n handen om z'n hoofd en z'n benen rechtuit, dicht waren z'n ogen. Hij had verdriet en ik bekeek hem.
KOOR (murmelend) Het regende kalmpjes. Toen kwam de Fles binnen, op haar oude pantoffels heel stil.
TAK (uit de zaal) Ik heb...
DE HAAN (uit de zaal) Nietwaar Tak. Door minne moedwil heb ik een al te droevig deel van leven. Ja Pieter Lodewijk Tak. Nu ga ik de wettige weg verlaten. En daarom overvalt mij angst. (De Haan gaat het toneel op) Het was beter als ik op een andere wijze opgevat, boog. Maar DAT kan ik niet. Ik moet uw handelingen bar, nakend neerzetten. Ontdaan van iedere omhang. Ik moet het. Langs de padgebaande weg, wanneer die rechtvaardig is. En anders waar ons hart ons weg wijst.
TAK (naar het toneel) Ik heb door een gesprek...\
DE HAAN Gisteren was mijn plan even bij u langs te komen. Maar u was niet thuis. En ik mag niet veel uitgaan omdat ik iets lelijks aan m'n longen heb.
TAK Ik heb door een gesprek dat ik had, enig meerder inzicht gekregen in de wording van het boek.
KOOR, (zang) Pijpelijntjes.
TAK En terwijl ik u als medewerker dadelijk en beslist heb moeten afstoten, doe ik dat persoonlijk niet. Voor het geval dat u in deze voor u moeilijke dagen eens mocht willen spreken met iemand die wat ouder is en het leven kent.
KOOR BEVESTIGT EEN PLAQUETTE VAN TAK LINKS VOORTONEEL
DE HAAN Waarde partijgenoot Tak, ik wens met uw levenskennis geen kennis te maken. Het was wenselijker geweest als u eerst voor inzicht had gezorgd en daarna had gehandeld. Ik kom niet praten. Vrede en vriendschap? Het recht! Meer dan schijn-rust, schijn van eenheid heeft de rechtvaardigheid werkelijke waarde. Bent u rechtvaardig geweest, P.L. Tak. En ben ik onrechtvaardig? Antwoord daar eens op.
KOOR BEVESTIGT EEN PLAQUETTE VAN DE HAAN RECHTS VOORTONEEL
Niet als politiek leider maar voor uzelf. Als u alleen maar mens behoeft te wezen. Dit is gebeurd.
(De Haan en Tak zijkant af)
Wilt u de rest ook lezen? Neemt u dan contact op per e-mail
Scene 2
DE FLES
Goeie morgen here.
JOOP
Dag juffrouw.
DE FLES
Is meneer Sam niet goed?
KOORLID
Bij de tafel stond ze af te nemen..
KOORLID
Bordjes op de broodbak...
KOORLID
en 't vlootje op de bordjes..
KOORLID
Hard rammelde ze de stilte stuk..
KOORLID
En dan alles in haar boezelaar en toen resoluut:
DE FLES
Ja here ik zal het u maar zeggen maar er moet een verandering komen. U zal u van een andere kamer moeten voorzien, ik ga verhuizen.
JOOP
Zo juffrouw, zo inenen, zo midden in de maand.
DE FLES
Midden in de maand, nou wat hindert dat. Ik heb hier ommers een weekwoning. Ik ga maandag al.
JOOP
Ja maar juffrouw, we hebben toch bij de maand gehuurd?
SAM
Och Joop, klets nou toch niet tegen d'r. Ze gaat net zo min verhuizen als wij, maar ze het natuurlijk beter kenne verhuren, en nou moeten wij d'r af. 't Is netjes.
JOOP
Nee juffrouw, daar het meneer Sam nu toch gelijk in. Netjes is het niet, dat moet ik ook zeggen.
DE FLES
Netjes, netjes, wie praat 'r van netjes. Iedereen zoekt zijn voordeel, u net zo goed as ik. Ik breek m'n hele huishoue op, ik gaan in een conditie...
SAM
Donder dan eerst de kamer uit zeg.
DE FLES
Affijn ik zie het wel. M'neer Sam het weer een boze bui... maar ik heb 't u gezegd.
(af)
JOOP
Zeg Sam, een mooie lol nou te verhuizen, we zitten net goed hier.
SAM
We verhuizen niet... we blijven stil hier.
JOOP
Toe nou, maak nou geen herrie... as ze ons kwijt wil moeten we d'r toch af... ik zal wel wat anders zoeken.
SAM
Ik verdom het tenminste om in die regen te lopen.
JOOP
Nou dag.
SAM
Ik heb koppijn, ik ga slapen.
KOORLID
Het regende ruisend, over de ramen rotelde de wind, die de dikke droppels dun langs het glas uitsloeg.
KOORLID
Ik keek ernaar.
KOORLID
De straat was leeggeregend.
KOORLID
Onder een broodkar zat een hond met natte haarbosjes op z'n rug, de broodjongen in een portiek.
(De koorleden gaan aan de zijkant van het toneel zitten, en pakken allen een exemplaar van het boek Pijpelijntjes. Zij 'lezen' mee. 3 koorleden blijven staan met de bordjes: Kamer te huur.)
KOORLID
Vlak op de straatdeur stond de wind.
JOOP
En ik had hem net van voren. Ziezo, nou eerst de Ostadestraat uit....daar is toch niets. En dan de Govert Flinck.
KOORLID
Dat is altijd goedkoper dan de Jan Steen of de Van Wou. En eerst goed uitkijken.
JOOP
Een kamer en een dubbel alkoof, of een kamer en een zijkamertje en een enkel alkoof en geen fluwelen stoelen...
KOORLID
Geen fluwelen stoelen.
KOORLID
Met ontbijt.
JOOP
Jezes.
KOORLID
Wat een regen.
KOORLID
Nou, die Sam is ook een tiep.
KOORLID
De Govert Flinck smal en grijs.
JOOP
Overal verhuurbordjes. Een slaapkamertje te huur.
KOORLID
Nee, dat is niets.
JOOP
Gemeubileerde kamers te huur.
KOORLID
Een bel maar.
JOOP
Dat is ook lollig, dan heb je altijd dat twee en drie maal gelellebel voor de bovenburen. Zelf is het maar een hoog. Toch maar even bellen.
KOORLID
Een maal.
JOOP
Van boven af, achter het raam, maar geen hoofd er uit voor de regen.
VROUW
Wie is daar?
KOORLID
Stap het portiek uit, waar 't net droog is en tegen die achter het raam:
JOOP
Juffrouw, ik wou de kamers wel eens zien.
KOORLID
De juffrouw bekijkt de natte hoedentop tot afgetrapte en aangeslagen broekspijp.
VROUW
Die zijn al verhuurd.
JOOP
En 't bordje staat nog aan.
VROUW
Dat is voor andere kamers. Ik verhuur an meer dan an een.
JOOP
Dan wil ik de andere kamers wel eens zien.
KOORLID
Dicht het raam.
KOORLID
Ja, met een toeslag nijdig van 'verrek nou' en niet een zachte van 'Ik kom open doen'.
JOOP
Dus verder maar weer.
KOOR ALLEN
Dus verder maar weer.
KOORLID
De regen nog erger geworden.
(Joop leest een bordje: Hier kunnen nette commesaals geplaatst worden)
STEM
Wie daar... wie daar.
JOOP
Ik kom de kamers zien.
KOORLID
En buiten weer. In weer en wind.
(Joop leest: Kamers te huur)
KOORLID
En weer op straat.
(Bordje: Kamers te huur, vlak naast de school, in 't souterrain een boter- en kaaswinkel. Joop belt)
MADAME
Jae, wie is daar?
JOOP
Om de kamers... mevrouw.
(Gelach van boven van vier meisjes, die over de trapleuning hangen)
MADAME
O, Joliette... 'n monsieur om de kamers... Odette ça te va á toi... mais non, mais non. (gelach) Komt u maar even boven m'neer ah, mais non... de kamers zijn al verhuurd.
(Joop verder)
MEISJES (lachend)
Wilt u de kamers niet zien... par nuit et par jour... mais Joliette... c'est pour toi Odette...
KOORLID
Weer op straat. Regen en rommelende wind, al maar door, de kamerhuurbordjes nat...
KOORLID
No. 254 een-hoog... onder een groentenhuis, drie bellen. Da's goed, maar dadelijk binnengaan.
KOORLID
Een vrouw, een oue man, twee kinderen. Pieslucht.
VROUW
Dat 's me vader... vader 'n m'neer om de kamers... gaat u even mee m'neer.
KOORLID
Een grote kamer en goed licht, een dubbele alkoof.
VROUW
Is 't voor u alleen, m'neer?
JOOP
Nee, juffrouw, voor een vrind en mij, maar één kamer met 'n alkoof is ook heel goed.
VROUW
[to be continued]